Miesiąc: czerwiec 2013

Chińska religia ludowa

To temat który chciałem zrobić już od kilku miesięcy, bo przyznam się bez bicia wydaje się być on o wiele bardziej interesujący niż czekający buddyzm i konfucjanizm. Konfucjanizm interesuje mnie bardzo średnio, ale i na niego przyjdzie pora.

Chińska religia ludowa to taki termin parasol (nie…),  to taki termin grupowy (lepiej) którym określa się różne tradycje religijne praktykowane przez członków grupy etnicznej Han. Wiąże się to zarówno z mitologią jak i oddawaniem czci ‘shenom’神, ‘bóstwom’, ‘duchom’, ‘archetypom’, które mogą być bóstwami natury, bóstwami klanów, bóstwami miast, bóstwami narodu, bohaterami kultury, smokami, przodkami i półbogami. Innymi słowy – praktycznie wszystkiemu. Jeżeli czujesz że chcesz oddawać temu cześć – proszę bardzo, droga wolna, zrób świątynie i oddawaj, tylko nie pyskuj państwu.

Wiele wspólnego ma z nimi Taoizm, ponieważ przez wieki zabiegał o przejęcie lub chociaż nadzorowanie praktyk. No dobrze, Taoizm nie zabiegał, zabiegali przywódcy. A gdzie to sławne Wu Wei się pytam? Czasami mówi się że chińska religia ludowa jest częścią chińskich religii tradycyjnych, ale częściej uważa się je za tożsame. Na całym świecie jest około 450 milionów wyznawców, więc jest to jedna z największych religii na świecie.

Mniej ogólnie

Jest to system wierzeń oparty na animalizmie i szamanizmie, oddawaniu czci, oraz komunikacji z, przodkom, wierze w energię taką jak Qi, ale także w takie rzeczy jak Słońce, Księżyc, Ziemia, Niebo, gwiazdy, komunikację ze zwierzętami.

Rytuały, oddawanie czci, odtwarzanie świętych mitów, festiwale, oraz inne praktyki są istotną częścią chińskiej kultury  nawet dzisiaj. Oddawanie czci drugorzędnym bogom nie stoi w konflikcie z wybraną religią, jest traktowane jako jej uzupełnienie. Zwłaszcza w Taoizmie. Niektóre mityczne istoty stały się częścią chińskiego buddyzmu, jak chociażby Miao Shan, która podobno miała wpływ na bodhisattve Guanyin.

Bóstwa

Setki, naprawdę stki lokalnych bogów, bogiń i półbogów/półbogiń. Niektóre osoby po śmierci także zyskują status szanowanych ‘świętych’ lub ‘bóstw’. W czasach dynastii Song wielu z Nich zostało zarejestrowanych jako ‘oficjalne’ bóstwa.
– Chciałbym zarejestrować wujka jako ‘świętego’
– A czemu?
– Bo był naprawdę porządnym gościem. Zabrał mnie do lasu i pokazał dzika.

Krótka lista

Pangu – tego gościa już znacie, to on stworzył świat i rozdzielił Yin od Yang.
Fuxi/Paoxi – to on nauczył ludzi pisać, łowić ryby i polować.
Nuwa – bogini matka która stworzyła ludzi. Siostra bliźniaczka lub żona (to skomplikowane) Fuxi.
Shennong/Yandi – to on nauczył chińczyków jak uprawiać ziemię.
Huangdi – żółty cesarz. To on założył Chiny

Guan Yu/Guandi – Cesarz Guan, czerwonolicy, brodaty bohater ‘Romansu trzech królestw’, symbol lojalności. Patron policjantów, wojny, bogactwa i prawa.
Baosheng Dadi – boski lekarz urodzony w czasach Dynastii Song, potrafił wskrzaszać martwych. Oddaje mu się część przede wszystkim w prowincji Fujian i na Tajwanie.
Caishen – nadzoruje bogacenie się i redystrybucję bogactwa. Często jest boską wersją historycznych postaci takich jak Zhao Gongming czy Bi Gan. Często przedstawia się go jako czarnego tygrysa.
Shoushen – odpowiada za zdrowie i długie życie. Przedstawia się go jako starego, łysiejącego, mężczyznę z kijem w prawej dłoni i brzoskwinią w lewej.
Fushen – wygląda jak chiński lord w czerwonym ubraniu. Symbolizuje radość.
Lushen – bóg sukcesu i życia.
Baxian – ośmiu nieśmiertelnych. Istotne postacie które zostały wyniesione do ‘boskości’ po śmierci. Bardzo istotne w Taoizmie.
Huye – strażnik, często znajduje się na dole Taoistycznych świątyni. Oddaje się mu cześć by przegonić duchowych wrogów. Rytuał polega na deptaniu podobizn złych duchów przed postacią tygrysa, a także poświęcanie mięsa, złota i innych.
Jiuhuang Dadi – to manifestacja dziewięciu gwiazd.
Mazu – patronka żeglarzy.
Qiye i Baye – dwóch generałów i najlepsi przyjaciele. Baye jest czarny ponieważ utonął czekając na Qiye. Qiye ma wyciągnięty język ponieważ powiesił się z żalu za przyjacielem.
Shangdi – pierwotnie był najwyższym bogiem.
Cheng Huang – ‘zbiór’ bogów miast. Każde miasto ma swojego Cheng Huang.
Tudi Gong – to on chroni różne miejsca, głównie wzgórza, jego posągi często znajdują się prz drogach. Jest także bogiem bogactwa.
Wenchangdi – bóg uczniów, naukowców i egzaminów.
Xi Wangmu – Królowa Matka Zachodu, znana także jako Yaochi Jinmu – Królowa Matka Jadeitowego Stawu. To ona potrafi ofiarować nieśmiertelność.
Yuexia Laoren – stary człowiek pod księżycem, który pełni rolę swata.
Zaoshen – bóg kuchni, to on wraca w chiński nowy rok do Nieba i mówi co się działo w danym domu. W niektórych miejscach smaruje mu się usta czymś słodkim by mówił tylko dobre rzeczy, w innych zakleja ryżem by nie wygadał zbyt wiele, także tradycje są dość różne.
Songzi Niangniang lub Zhusheng Niangniang – bogini płodności.
Lu Ban – opiekun rzemieślników

Miejsca kultu

Różnią się tym od świątyń Taoistycznych i Buddyjskich że praktycznie nie ma w nich kapłanów i nadzorują je grupy wyznaniowe. Zazwyczaj są małe, bardzo kolorowe.

Czyli 鄂伦春族, to kontynuacja wątku ‘oficjalne grupy etniczne w Chinach o których nie słyszałem’. Zamieszkują sobie w północnej części Chin, głównie w Wewnętrznej Mongolii.
Orocy to przede wszystkim myśliwi, aczkolwiek obecnie odchodzą od tej tradycji i starają się chronić środowisko. Rząd pomaga tym którzy odchodzą od tradycyjnych zwyczajów. Mają własnego delegata w Ogólnohińskim Zgromadzeniu Przedstawicieli Ludowych.

Historia

To jedna z najstarszych grup etnicznych w północnowschodnich Chinach. Ich nazwa oznacza ‘ludzi używających reniferów’ i nadali ją sobie sami. Ich przodkowie mieszkali na południe od gór Xing’an i kiedyś byli częścią ludności Shiwei. W wieku siedemnastym po inwazji Rosji część z nich przeniosła się bliżej w stronę gór Xing’an.

Język

Porozumiewają się językiem północno tunguskim, bardzo przypominającym język Evenki. W dalszym ciągu ich język pozostaje jedynie mówiony, aczkolwiek większość z nich potrafi czytać i pisać po chińsku.

Kultura

Orocy są egzogamiczni (trudne słowo…), czyli dozwolone są śluby jedynie z osobami spoza klanu (a definicja prosta).

Tradycyjny ‘dom’ nazywa się sierranju i w lato pokrywa go kora brzozowa a w zimę skóry jeleni. Mieszkania te przypominają stożek i zrobione są z sosen. Mają zazwyczaj sześć metrów średnicy i pięć wysokości. Wewnątrz znajduje się palenisko które służy zarówno za źródło światła jak i kuchnię. Z kory brzozowej przygotowuje się także pojemniki, a także łódki czy kołyski.

Religia

Aż do początku lat 50-ych główną religią był szamanizm. W 1952 roku przedstawiciele Komunistycznej Partii Chin przekonał Orocenów by porzucili swoje tradycyjne przekonania.

Ostatni szaman umarł w roku 2000.

Istotną rolę odgrywają także ofiary, oraz animizm. Szczególną cześć oddaje się niedźwiedziom i tygrysom, których uznają za ‘braci krwi’. Słowo tygrys, czyli wutaqi oznacza ‘starszego mężczyznę’, a niedźwiedź to amaha czyli ‘wujek’.

Czyli chińskie walentynki, święto dwóch siódemek, święto srok lub七夕節. Bardzo ważne, zwłaszcza dla młodych kobiet. Wzięło się z legendy o dwojgu kochanków Zhinu i Niulang, odpowiednio tkaczce i pasterzu. Pierwsze wzmianki datuje się na szóśty wiek przed naszą erą.

Niulang i Zhinu

Ogólnie rzecz biorąc historia wygląda tak: Zhinu (tkaczka) i Niulang (pasterz) zakochali się w sobie, ale nie mogli być razem, zostali więc rozdzieleni rzeką. Raz do roku, siódmego dnia siódmego miesiąca stado srok tworzyło most by zakochani mogli się ze sobą spotkać.

A teraz coś mnie ogólnego:

Młody pasterz Niulang spotkał piękną tkaczkę Zhinu, siódmą córkę bogini, która właśnie uciekła z nieba bo chciała poznać ziemię. Natychmiast zakochali się w sobie i w tajemnicy przed boginią wzięli ślub. Zhinu była doskonałą żoną a Niulang równie dobrym mężem. Wiedli spokojne i radosne życie, mieli dwóję dzieci, ale wkrótce bogini Nieba dowiedziała się że jej córka poślubiła śmiertelnika. Zdenerwowała się i nakazała jej wrócić do nieba. Niulang bardzo posmutniał, ale nagle przemówił jego wół i powiedział że jeżeli go zabije i ubierze jego skórę to zabierze go do nieba gdzie odnajdzie żonę. Zapłakany pasterz zrobił to i razem z dziećmi udali się do nieba. Bogini odkryła ich zamiary i zesłościła się jeszcze bardziej. Wyjęła spinkę do włosów i stworzyła szeroką rzekę na niebie by oddzielić od siebie męża i żonę. Od tamtej pory Zhinu siedzi na jednej stronie, a Nilang na drugiej i spogląda na nią jednocześnie opiekując się dziećmi. Jednak raz do roku nadlatują sroki by stworzyć most między nimi, a oni mogli spędzić ze sobą jeden dzień.

Tradycje

Młode kobiety udają się do świątyń modląc się do Zhinu o mądrość. W ramach ofiary pali się papier, można też modlić się o talent w tradycyjnych umiejętnościach takich jak szycie. Modlą się także o dobrego i kochającego męża. Odbywają się także konkursy w tym tradycyjny polegający na nawlekaniu nici przy słabym świetle.
Jest to także istotne święto dla nowożeńców. Powinni po raz ostatni oddać część Zhinu i Nilang i ich pożegnać.
Na podwórki wiesza się girlandy, składy ofiary w postaci owoców, kwiatów, herbaty oraz pudru na twarz a następnie część pudru zrzuca z dachu a resztę rozdaje młodym kobietom.
Oczywiście spogląda się w niebo by oglądać gwiazdy (Wegę którą symbolizuje Zhinu i Altaira którego symbolizuje Nilang).

Czyli Baoding jianshen qiu, dosłownie ‘kulki do ćwiczeń Baoding’. To kulki stworzone po raz pierwszy w Baoding, w czasach dynastii Ming. Dwie, lub więcej, obraca się w dłoni by poprawić zręczność, siłę i/lub przyśpieszyć powrót do zdrowia.

Historia

Podobno pochodzą z Baoding, w prownicji Hebej. Kiedyś nazywano je w ‘żelaznymi kulkami’ bo początkowo tworzono je właśnie z żelaza.

Materiał

Wraz z rozwojem odlewnictwa zmieniał się sposób tworzenia kulek. Obecnie są to puste w środku kule, wiele z nich dekorowanych, które jednak nie nadają się do używania gdyż łatwo mogą ulec zniszczeniu. Kulki rehabilitacyjne są puste w środku, a kulki których celem jest poprawa siły i zręczności są ciężkie.

Używanie

Należy umieścić dwie, lub więcej, kulek w dłoni i obacać nimi tak by ciągle się stykały. Po opanowaniu tej techniki należy zwiększać prędkość oraz starać się by kulki nie zawsze się dotykały. Punktem kulminacyjnym jest takie obracanie kulkami by te nigdy się nie dotykały.

Zazwyczaj zaczyna się od kulek o średnicy 45 milimetrów, które potem się zwiększa. Można także zmieniać miejsca położenia w dłoni by ćwiczyć inne jej partie.

Kulki to tylko przykład, bo równie dobrze można obracać orzechy włoskie, co wcale nie jest rzadkością.

Krępowanie stóp ( 缠足- chánzú, dosłownie związane stopy, lub lotosowe stopy).
Czyli coś o czym wszyscy ‘coś tam wiemy’, ale jest to temat na tyle ważny że warto mu się przyjrzeć trochę dokładniej.
Ciężko doszukać się początku tego zjawiska, ale najpopularniejsza i jednocześnie najbardziej prawdopodobna wersja mówi o tym, że wszystko zaczęło się w czasach cesarza Li Yu, rządżacego w okresie dynastii południowych Tang (937-975). Rzekomo w 970 roku zobaczył swoją ulubioną nałożnicę tańczącą na złotym lotosie i zafascynowały go jej stopy, które były owinięte w kawałki materiału tak jak współcześnie owija się stopy baletnicą tańczącym na palcach. Jego zachwyt był dość widoczny co nie umknęło uwadze innym nałożnicom, które także zaczęły owijać sobie stopy. Wkrótce zwyczaj ten zapanował wśród kobiet klasy wyższej, a z czasem przeniósł się na całe Chiny, jedynie kilka miejsc stawiało opór, jak przykładowo Mandżuria.

Krępowanie
Pierwsze krępowanie ma miejsce gdy dziewczyna ma 4-7 lat. Moczy stopy w gorącej wodzie lub zwierzęciej krwi z ziołami. Następnie bardzo krótko przycina paznokcie i masuje stopy. Po tej chwili rozluźnienia nadchodzi chwila bólu bo łamie się wszystkie palce za wyjątkiem największego i owija materiałem. Owijkę zmienia się codziennie lub co kilka dni, dziewczynki muszą nosić małe buty, idealna długość to 12 centymetrów.

Kulturowo
Skrępowane stopy było oznaką piękna i były niezbędne gdy chciało się znaleźć męża. Dla wielu ubogich rodzin była to jedyna okazja by wyjść z ubóstwa. Wszyscy, kobiety, ich rodziny, mężowie, szczycili się gdy stopy osiągały długość ‘Złotego Lotosu’ czyli około 7 centymetrów.  Dumą nosiły pięknie przyozdobione jedwabne buty.
Poruszanie się na tak krótkich stopach sprawiało wiele problemów i kobiety musiały uginać kolana oraz chwiać się na boki by utrzymać równowagę. Dlatego też w Chinach nie budowano wysokich budynków, przejścia między domami były bardzo wąskie i gdzie tylko można stawiano płoty.

Koniec
W 1874 roku 60 wyznawczyń chrześcijaństwa z Xiamen wezwało do zakończenia tych praktyk co zostało poparte przez założone przez nie ruch w 1883, oraz przez misjonarzy, w tym Timothy’ego Richarda który nauczał iż chrześcijaństwo może wspierać równość płci. Wielu wykształconych chińczyków zaczęło zdawać sobie sprawę, że ten aspekt ich kultury nie współgra najlepiej z rozwojem współczesnego świata. Głoszono, że osłabia to naród ponieważ  ‘kobiety ze skrępowanymi stopami wydają na świąt słabych synów’.
Wydawano także dekrety których celem było zakończenie tego procederu. Cesarzowa Cixi (o której kiedyś będę musiał napisać) wydała dekret tuż po zakończeniu powstania bokserów(1899-1901) by zadowolić obcokrajowców, jednak wkrótce potem dekret odwołano. Krępowanie stóp zostało zdelegalizowane przez dynastię Qing w 1902, co zostało podtrzymane w 1912 po upadku ostatnie dynastii. Jednak do ostatecznego końca tego procederu potrzeba było objęcia władzy przez komunistów w 1949. Zakaz w końcu objął cały kraj, nawet najbardziej oddalone od cywilizacji wioski i był przestrzegany pod karą śmierci.

Inksze
Skrępowane stopy były w chińskiej kulturze traktowane jako niezwykle pociągające seksualnie, a kobiety z doskonałymi lotosowymi stopami miały największe szanse na dobre zamążpójście. Instrukcje seksualne z czasów dynastii Qing zawierały opis 48 sposobów wykorzystania skrępowanych kobiecych stóp. Niektórzy mężczyźni nigdy nie chcieli oglądać skrępowanych stóp, woleli oglądać stopy w malutkich butach. Cytacik ‘Jeżeli zdejmiesz buty i taśmy to na zawsze zniszczysz estetykę zjawiska’. Czyli mężczyźni wiedzieli co się pod tym kryje, jednak woleli się okłamywać.
Z powodu małych stóp kobiety musiały chodzić kładąc wagę przede wszystkim na piętach, dlatego też poruszały się bardzo niepewnie chwiejąc się na boki, co także pociągało mężczyzn. A wystarczyłoby jedynie ściągnąć buty i taśmy by poczuć unoszący się smród.

Był też jeszcze jeden aspekt, kobiety poruszające się w ten sposób nie mogły brać udziału w polityce, życiu społecznym, ani zwiedzać świata. Musiały być zależne od rodziny, głównie od mężczyzn których stawały się ‘własnością’.

Szacuje się że od końca dziesiątego stulecia do początków dwudziestego wieku skrępowano stopy ponad miliardowi kobiet.